Enfiye, toz haline getirilmiş tütünün burun deliklerine çekilerek tüketicide nefes yoluyla fizyolojik etki yapan bir tütün yapıtıdır. Onun tütün tüketimi tarihinde ilgi çekici yeri ve müptelaları vardır. Kullanımı bundan tam 250 yıl önce Avrupa Saray Sosyetesi arasında yaygınlaşmıştır. Fransa ve İngiltere soylularının zarif parmak hareketleri yapmak suretiyle ipek mendillerini zarafetle açıp teşhir etmek için bir vesile teşkil ederdi. Kadınlar ve erkekler arasında zevk verici olarak kullanılan Enfiye o zamanlar her yerde kolaylıkla bulunabiliyordu. Tütünün dumansız tüketimi şekillerinden olan enfiye çekme tarzı 17. ve 18. Yüzyıllarda Avrupa’ yı olduğu kadar Osmanlı' yı da sarmıştı. Bilhassa 17. Yüzyılda IV. Murat zamanında tütünün yasaklandığı dönemlerde enfiye kullanımıçok artmıştır. Osmanlı tarihinde tarih ile ilgili yazılanlardan anlaşıldığına göre İstanbul’ da enfiye satma hakkına haiz dükkan sayısı 40 iken bu sayı 1750 yılında 60' a çıkmıştır.(Başbakanlık Arşivi)

Buruna Enfiye çekme maddesi sigaranın yaygınlaşmasıyla birlikte hiçte hak etmediği bir duraklama devrine girmiş ve tam unutulmak üzereyken son yıllarda Amerikalı ve Avrupalı gençler tarafından yeniden keşfedilerek bir Rönesans yaşamaya başlamıştır. Bugün dünya piyasalarında 250’ yi aşkın mamul çeşidi Enfiye üretilmekte ve Enfiye tüketimi başta Amerika, İngiltere ve Almanya olmak üzere yılda 25 milyon kiloyu bulmaktadır. Bugün enfiye tiryakilerinin buruna toz çekip ardından hapşırmalarını ayıp görmek büyük bir haksızlıktır. Çünkü Enfiye, tiryakilik konusu olduğu günden beri zihin açıcı bir keyif maddesi olarak ün yapmıştır. Günümüzde Avrupa' da hapşıranlar kulüpleri vardır. İsveç' te erkeklerin %30' u Enfiye çekmektedir ve Enfiye diğer ülkelerde de yaygın olarak kullanılmaktadır.
Enfiye Üretim Teknolojisi:
Başlangıçta Enfiye ele geçen herhangi kaba bir tütün tozunun veya Enfiye haline getirmek üzere herhangi bir tütünü törpü kullanmak suretiyle sürterek herkesin kendisinin yaptığı bir mamuldü. Bundan sonra üretim yöntemleri daha da geliştirilmiştir. Enfiye fabrikasyonu önce İspanya ve Portekiz’ de sonra sırası ile Fransa, Almanya, Hollanda, İskoçya ve İngiltere‘ de gelişmeye başlamıştır. Müzelerdeki Enfiye kutularının o günün özelliklerine göre çeşitli renk ve desenlerle süslenisleri de bunun bir göstergesidir. Ülkemizde Enfiye üretimi bugünkü modern tütün fabrikasyonu yapısı içinde çok basit ve ilkel görünüşlü olup bir atölye işlemesini andırır. Buna neden üretim miktarinin azlığıdır. Örneğin tek üretici durumunda olan TEKEL' in 1991 yılıüretimi 100 kg civarındadır. Enfiye' nin gerçek ana hammaddesi çeşitli baharatlar ve fermente edilerek toz haline getirilen ve özel kaplarda bir süre dinlendirilen tütünlerdir. İyi bir Enfiye yapabilmek için kullanılacak tütünlerin bazı özellikleri olması gerekir. Tütünlerde aranan nitelikler, kalın dokulu, koyu renkli, yüksek nikotinli ve aromalı olmalarıdır. Bu karaktere en uygun menşeyler Hasankeyf, Mardin, İskenderun, Bahçe ve Trabzon’ ların koyu renkli ve kalın dokulu ana ellerden oluşmuş BG tütünleri ve Tömbeki artıklarıdır.
Örnek : Enfiye reçetesi: Mense karışımı
Menşey Yüzde oranı
Hasankeyf 60
Diğer yukarıdaki menşeyler 40

Üretim Uygulaması

Yukarıda belirtilen kaba dokulu ve sert fizyolojik etkili tütünler seçilir. Bunlar yüksek ısıda kurutulur ve soğutma silindirlerinden geçirilirler. Ayarlı mikser vasıtasıyla hedeflenen irilikte toz haline getirilir. Sonra bu tozlar elekten geçirilerek çok ince tozlardan ve tabancı maddelerden temizlenir. Buradan karıştırma sapalarına alınır ve ağırlığının %50 oranında su ile tozlar hamur haline getirilir. Bilahare karıştırma tablalarına suyunu çekmesi için aktarılır. Karışım suyunu çekince ufalama işlemine tabi tutulur ve böylece tane durumu oluşur. Bir müddet dinlendirildikten sonra önce iri elekten ve daha sonra küçük elekten geçirilir. Böylece Enfiyelik toz tütünlerin renklerinin koyulaştığını ve taneciklere dönüştüğünü müsahede ederiz. Bu, Enfiye' nin yarı mamul halidir. Uygun hale gelebilmesi için muhakkak fermantasyon geçirip olgunlaşması gerekir. Bunu gerçekleştirmek için yarı mamul tütünler 25-30 gün bekletilmek üzere 150 -200 kg alabilecek özel fıçılara doldurulur ve süre tamamlanınca da fermantasyon gerçekleşmiş olur. Sonra fıçılar açılarak Enfiye tütünü daha küçük olarak yani 50-60 kg‘ luk fıçılara aktarılır. Bu fıçılarda da 8-10 gün dinlendirilir. İşlemin sonunda 2 fıçının tütünlerinden belli bir miktarda alınarak beraber yığınak yapılır ve % 10-14 oranında tekrar tütün tozu karıştırılarak harman edilir. Piyasa işlemine göre bu harmana % 1 oranında karbonat da eklenebilir. Toz ve karbonat karışımından sonra tütünler tekrar küçük fıçılara aktarılarak 5-8 gün daha bekletilir. Yüksek kaliteli Enfiyeler için ise bu süre 1-1.5 aydır. Görüldüğü gibi Enfiye' nin oluşumu ortalama 2-3 ay gibi uzun bir süre sürer. Bu süre içinde yarı mamul halinde olan Enfiye' yi sık sık kontrol etmek gerekmektedir. Tüm kontrollerin amacı ikinci fermantasyonun normal geçmesini sağlamaktır. Herhangi bir pürüz karşısında, yani kızışma veya hoşa gitmeyen koku meydana geldiğinde fıçılar tekrar aktarılmalı ve Enfiye yeniden elekten geçirilmelidir. Enfiye, ayrıca normal fermantasyonun geçirilmesiyle olumlu nitelik ve kendisine has bir koku ile tüketici beğenisini kazanmaktadır. Fakat burada da tüketici zevklerinde olduğu gibi kokulu enfiyelere doğru bir eğilimi olduğunu söylemek gerekir. Bu yüzden artık Enfiyeler hemen hemen tümüyle kokulandırılmaktadır.
Enfiye' nin Kokulandırılması:
Enfiye' yi kokulandırmada başlıca ağır esans niteliğinde olan çoğunlukla da çiçek esansları kullanılır. Örneğin; kimyon, karanfil, bergamot, tonga been ve gül suyu maddeleri gibi. Bugün Tekel' in ürettiği Enfiye' nin terkibinde Hasankeyf ve diğer tütün tozları yanısıra tuz, karbonat, amonyak ,tarçın, bergamot, viyolet, kimyon ve karanfil bulunur. Kokulandırma için enfiye, fıçılardan teknelere alınır. İnce sıralar halinde yayılır, üzerleri düzlenir ve açılan 10 aralıkla deliklere koku verilir. Bu işlem tabaka tabaka uygulanır, sonra üzerleri örtülür ve dinlendirmeye bırakılır. Enfiye yığını kokuyu iyice mas ettikten sonra yeniden fıçılara doldurulur. Sonra normal bir ortamda 20-30 gün bekletilir. Böylece işlemler ve Enfiye tam olmuş olur, paketlemeye alınır. Paketlemede esas tutulacak en önemli unsur, Enfiye' nin paketlemeden sonra rutubetini çok iyi korumasıdır. Bu amaçla Enfiye 50 gr’ lık naylon torbaya konur, ardından karton bir pakete yerleştirilir.

Enfiye' nin Bugünkü Kullanımı ve Fizyolojik Etkisi

Geleneğimizde Enfiye ikramı aşırı itibar ve iltifat anlamındadır. Ayrıca uykuya ve uyuklamaya engel olduğundan yoğun zihinsel çalışmalarda bulunan kişiler için benzersiz bir uyarıcı olma niteliği taşır. Enfiye' nin renklisi sabahleyin, parfümlü olanı öğleyin ve baharatlı olanı zevk için kullanılır. Tibbi maksatlarla kullanılanları da vardır. Çesitleri ve sayıları sonsuz denecek kadar fazla sayıda olmakla birlikte başlıca 3 ana grupta toplanmıştır.
1 - İskoçya Tipi : Çok kuru, sert, koku maddesi ilave edilmemiş sert tütünlerden yapılmış enfiyeler.
2 - Moccoboy Tipi : Çok kokulu, nemli ve küçük taneli çesitler.
3 - İsveçli Tipi : Kaba görünümlü öğütülmüş çeşitlerdir.
Bugün Enfiye kullanımı 250 yıl kadar önce Avrupa Saray Sosyetesinin kullanımından çok farklıdır. Şimdi Enfiye kullanımı buruna çekme yerine küçük bir tutamı yanak ve damak arasına yerleştirerek emilmek ve tadılmak suretiyle yapılmaktadır. Enfiye' nin diş ağrısını tedavi ettiği, ağrılara ve baş dönmelerine iyi geldiği söylenir. Gerçekten Enfiye kullananların çogu ister sağlığa iyi gelsin ister iyi gelmesin Enfiye' yi sadece hoşlandıkları için kullanıyorlar. Son yıllarda ülkemizde Enfiye talebi giderek azalmaktadır. Buna nedende Enfiye' ye olan rağbetin ve talebin her yıl küçülmesidir. Buda başka deyişle yüzyıllar boyunca nice "ehlikeyf" in burunlarının şenlendirerek, zihinlerine küsade (açıklık) veren köklü ve renkli bir geleneğin unuttuğumuz tatlar arasına karışması olabilir.